Informacje podstawowe
Tytuł projektu: Kard. Bertram a sytuacja Żydów w czasie II wojny światowej. Projekt badawczy nr NdS-II/SN/0587/2024/01 realizowany i finansowany w ramach konkursu ogłoszonego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pn. „Nauka dla Społeczeństwa II”.
Wartość finansowania z budżetu państwa: 266 180,00 zł.
Osoby realizujące projekt
- Kierownik projektu: ks. dr hab. Rafał Kowalski
- Członek zespołu badawczego: dr Katarzyna Ewa Pawlak-Weiss
Informacje ogólne o projekcie
Realizowany projekt wpisuje się w cykl badań historycznych z zakresu II wojny światowej, w szczególności dotyczących sytuacji narodu żydowskiego na terenach okupowanych przez Niemców, a elementem specyfikującym jest kościelny aspekt badanej historii i stosunek niemieckich hierarchów Kościoła katolickiego do polityki realizowanej przez Adolfa Hitlera wobec Żydów. Punkt wyjścia prowadzonych badań stanowiła chęć skonfrontowania dwóch sprzecznych stanowisk naukowców w kwestii stosunku kardynała Bertrama wobec polityki Adolfa Hitlera. W tym kontekście dokładnie przebadane zostanie archiwum archidiecezji wrocławskiej pod kątem przechowywanych tam dokumentów związanych z rządami kard. Bertrama, w szczególności korespondencji prowadzonej przez hierarchę zarówno z władzami ówczesnego państwa niemieckiego, jak i osobami proszącymi kardynała o wsparcie. W toku badań archiwalnych podjęta zostanie próba odnalezienia oryginału listu anonimowego Żyda do kard. Bertrama, w którym to autor opisuje dokładnie sytuację swoich rodaków oraz prosi o kardynała o wsparcie. Kopia listu jest przechowywana w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, a osobom zainteresowanym udostępnia się jedynie ogóle streszczenie. Stąd jednym z kluczowych elementów projektu będzie dotarcie do jego oryginału i po przetłumaczeniu na język polski – poddanie go krytycznej analizie.
W toku poszukiwań wspomnianego pisma będzie możliwe wyodrębnienie dodatkowych dokumentów w postaci listów pasterskich samego kardynała Bertrama, kościelnych aktów prawnych jego autorstwa oraz korespondencji, jaką otrzymywał (według posiadanych informacji w archiwum powinno być przynajmniej jedno pismo autorstwa Adolfa Hitlera adresowane wprost do kardynała). Pozwoli to nie tylko na rzetelne nakreślenie postawy kard. Bertrama wobec Żydów, co stanowi główny temat projektu, ale przede wszystkim – na dokładne opisanie okoliczności historycznych podejmowanych decyzji.
Po dokładnej kwerendzie i wyodrębnieniu materiałów źródłowych planowane będzie przetłumaczenie na język polski wszystkich zgromadzonych dokumentów, ich analiza i przygotowanie artykułu naukowego.
Efekty realizacji projektu
Bezpośrednim i finalnym efektem przeprowadzonych badań będzie publikacja w języku angielskim artykułu naukowego, którego treść będzie dostępna w ramach otwartego dostępu w czasopiśmie znajdującym się w wykazie czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Należy wskazać także cele niematerialne, równie ważne w kontekście realizacji projektu, tj.: upowszechnienie dotychczas nieznanych materiałów z zakresu historii II wojny światowej, miasta Wrocławia, stosunku Kościoła katolickiego w Niemczech do narodu żydowskiego oraz wypracowanie narzędzi do prowadzenia badań nad najnowszą historią Kościoła, analizowania akt znajdujących się w archiwach kościelnych.
Okres realizacji projektu
- 05 lutego 2024 r. – 05 lutego 2025 r.
Informacje o projekcie w języku uproszczonym zgodnie z normami dostępności
Informacje podstawowe
Tytuł projektu: Kardynał Bertram i sytuacja Żydów w czasie II wojny światowej.
Numer projektu: NdS-II/SN/0587/2024/01
Pieniądze z budżetu państwa: 266 180 zł
Kto prowadzi projekt
- Kierownik projektu: ksiądz dr hab. Rafał Kowalski
- Członek zespołu badawczego: dr Katarzyna Ewa Pawlak-Weiss
O czym jest projekt?
Projekt dotyczy historii II wojny światowej.
Badacze skupiają się na tym, jak Kościół katolicki w Niemczech, a szczególnie kardynał Bertram, zachowywał się wobec Żydów w czasie wojny.
Chcą sprawdzić, czy kardynał Bertram wspierał działania Hitlera, czy może był przeciwko nim.
W tym celu będą przeglądać dokumenty w archiwum Kościoła we Wrocławiu. Będą czytać listy, które pisał kardynał, oraz listy, które do niego przychodziły – również od władz i od zwykłych ludzi proszących o pomoc.
Szukają też szczególnego listu: napisał go anonimowy Żyd do kardynała Bertrama. Opisał w nim ciężką sytuację Żydów i prosił o pomoc. Tylko streszczenie tego listu jest teraz dostępne w muzeum w Waszyngtonie. Celem projektu jest dotarcie do oryginału listu, przetłumaczenie go na język polski i dokładna analiza.
Podczas badań mogą też znaleźć inne ważne dokumenty, np.:
- listy pasterskie kard. Bertrama,
- jego oficjalne pisma kościelne,
- być może także list od samego Hitlera do kardynała.
Dzięki temu będzie można lepiej zrozumieć, jak kard. Bertram naprawdę myślał i co robił w tamtych trudnych czasach.
Co powstanie z tego projektu?
- Powstanie artykuł naukowy w języku angielskim.
- Artykuł będzie dostępny za darmo w internecie.
Inne ważne efekty:
- Ludzie dowiedzą się więcej o II wojnie światowej i o Wrocławiu,
- Poznamy lepiej, jak Kościół w Niemczech reagował na prześladowania Żydów,
- Powstaną nowe sposoby badania historii Kościoła,
- Będziemy lepiej rozumieć dokumenty w archiwach kościelnych.